چرخش سیاسی عربستان در برابر اقتدار ایران

مدتی است رسانه‌های مختلف از مذاکره بین ایران و عربستان می‌گویند و ارتباط بین رویدادهای دیپلماتیک اخیر این گمانه‌زنی‌ها را شدت بخشیده است.

عربستان سعودی که اندکی پس از پیروزی دونالد ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری او در سال۲۰۱۶ با اتکاء رابطه محکمی که با جمهوری‌خواهان داشت، فراتر از حجم سیاسی خود در منطقه‌ایفای نقش کرد و از همان سال رابطه خود را با جمهوری اسلامی قطع کرد. حال اما جدای از صحت داشتن یا نادرست بودن این خبر مذاکره ایران و عربستان از چند بعد قابل‌بررسی است.

 عوامل مؤثر در شکل‌گیری مذاکره بین ایران و عربستان سعودی

نخست اینکه به نظر می‌رسد عربستان سعودی که همزمان با پیروزی ترامپ در آمریکا رویکرد خود را با جمهوری اسلامی ایران تغییر داد دریافته است که رابطه فعلی آن‌ها با آمریکا یا به‌طور دقیق جو بایدن و دموکرات‌های حاکم بر این کشور به‌اندازه جمهوری خواهان نزدیک و صمیمی نیست. به همین دلیل به مذاکره با ایران برای کاهش تنش در منطقه روی آورده است.دومین نکته که در این مسئله هویداست پی بردن عربستان به ناتوانی در ادامه دادن به جنگ‌های ظالمانه‌ای است که علیه یمن و لبنان و سایر ملت‌های مسلمان به راه انداخته است. بنابراین شکست ترامپ، گشایش پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار برجسته سعودی و افزایش سطح آسیب‌پذیری این کشور در جنگ یمن عامل مهمی برای تغییر سیاست‌های خارجی ریاض تلقی می‌شود.درنتیجه به نظر می‌رسد سعودی‌ها که به‌واسطه پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال۲۰۱۶ رابطه خود را با جمهوری اسلامی قطع کردند دریافتند که سردی روابط دموکرات‌ها با رژیم آل سعود آورده‌ای جز وحشت برایشان نخواهد داشت. بنابراین یکی دیگر از دلایل می‌تواند به‌واسطه وحشت ریاض از تعقیب قضائی محمد بن سلمان توسط دادگاه‌های فدرال آمریکا باشد که آن‌ها را درصدد بازنگری در سیاست‌های تهاجمی خود برآورده است.

ضعف عربستان در جنگ‌های منطقه‌ای

از سوی دیگر شرایط میدانی پس از ۶ سال جنگ ظالمانه عربستان علیه ملت یمن به سود انصار الله تغییر کرده تا جایی که فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان در یک کنفرانس مطبوعاتی آمادگی عربستان را برای پایان دادن به جنگ یمن اعلام کرد.اکنون عربستان سعودی که به شدت با شکست‌های میدانی و سیاسی مواجه شده خواهان مذاکره شده‌اند تا بتواند حداقل در این مقطع زمانی حساس محیط امنی در منطقه برای خود ایجاد کند.هرچند هنوز نشانه روشنی از وجود مذاکره پنهان بین عربستان و ایران در بغداد در دست نیست اما پاسخ دیپلماتیک، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران درباره گزارش فایننشال تایمز، گمانه‌زنی این رسانه انگلیسی را درباره انجام مذاکرات تقویت می‌کند.

خبرگزاری‌های بین‌المللی دراین‌باره چه گفتند؟

خبرگزاری رویترز روز چهارشنبه اول اردیبهشت (۲۱ آوریل) به نقل از چند منبع و مقام خاورمیانه گزارش کرد که دور دوم مذاکرات ایران و عربستان «تا چند روز آینده”»برگزار خواهد شد. به گفته این منابع، این مذاکرات تا پایان ماه جاری میلادی (آوریل) برپا می‌شود اما تاریخ دقیق آن هنوز روشن نشده است.این خبرگزاری نوشته است که هدف از این مذاکرات کاهش تنش‌‌های بین دو کشور و ثبات بخشیدن به منطقه است.

رویترز به نقل از یکی از این مقام‌ها نوشته است که دور اول مذاکرات «بسیار سازنده» و محور این مذاکرات بیش‌تر از برجام بر بحران یمن متمرکز بوده است.همچنین روزنامه «فایننشال تایمز» نیز چند روز پیش مدعی شده بود مقام‌های ارشد ایران و عربستان سعودی برای بهبود روابط دو کشور در بغداد پایتخت عراق مذاکرات مستقیم برگزار کردند. این گفت‌وگوهای ادعایی همزمان با مذاکراتی دیگر که در وین برای تسهیل بازگشت آمریکا به برجام در جریان است برگزار می‌شود.منابع مطلع به خبرگزاری رویترز گفته‌اند گفت‌وگوهای بیشتر میان ایران و عربستان سعودی ممکن است قبل از پایان ماه جاری برگزار شود، اما زمان آن به پیشرفت در گفت‌وگوهای وین بستگی دارد. یک دیپلمات در ریاض گفته انتظار می‌رود جلسه دوم، اواخر ماه آوریل یا اوایل ماه مه برگزار شود.محور اصلی این گفت‌وگوها را یمن تشکیل می‌دهد، جایی که ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی از

 ۶ سال پیش آن را هدف حملات سنگین هوایی، دریایی و زمینی قرار داده است. دو منبع دیگر نیز مدعی شده‌اند در این جلسه درباره لبنان هم بحث شده است. طبق این ادعا، ریاض از گسترش نفوذ حزب‌الله در این کشور نگران است.دیپلمات مورد استناد رویترز گفته است «فکر نمی‌کنم در برهه فعلی آن‌ها توافق حاصل کنند.» او اضافه کرد هدف از گفت‌وگوها جلوگیری از اقداماتی است که می‌تواند از شعله‌ور شدن تنش‌ها جلوگیری کند. عربستان درعین‌حال روز سه‌شنبه باز هم از ایران خواست، فعالانه در مذاکرات احیای برجام شرکت کند، تا از اوج‌گیری بیشتر تنش در منطقه جلوگیری شود و ثبات منطقه با بحرانی فزاینده‌تر روبه رو نشود.مناسبات دیپلماتیک ایران و عربستان در سایه جنگ یمن، از چهار سال پیش قطع‌شده است. مذاکرات نمایندگان دو کشور در شرایطی صورت می‌گیرد که دولت آمریکا رسماً خواستار پایان جنگ یمن شده است.

سایه چین بر مذاکرات بین ایران و عربستان؛ آیا این حدس صحت دارد؟

از سوی دیگر، آغاز گفت‌وگوهای کمیسیون مشترک برجام برای رفع تحریم‌ها و همچنین بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای نیز ازجمله مسائلی است که برای مقامات عربستان از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما احتمال دیگری هم وجود دارد و آن سایه چین و تأثیر این کشور بر مذاکرات بین ایران و عربستان است.گزارشگر ایندیپندنت بر این باور است که این دیدارها بیش از آن‌که باهدف ایجاد رابطه بین دو کشور باشد، می‌تواند معطوف به موضوعات امنیتی و تنش‌زدایی در منطقه بین دو قطب اصلی قدرت در منطقه باشد، نه با وساطت مصطفی الکاظمی، بلکه با برنامه‌ریزی دولت چین و هماهنگی با ایالات‌متحده آمریکا انجام‌گرفته است. چراکه دولت چین با استفاده از رابطه خوبی که با تمامی کشورهای منطقه دارد، برای گفت‌وگو با طرف‌های درگیر، نسبت به ایالات‌متحده آمریکا امتیاز بیشتری دارد. برای بازگشت به برجام راهی طولانی در پیش است. اما برای رسیدن به توافقی موقت که بتواند زمینه را برای گفت‌وگوهای بیشتر و عمیق‌تر درباره برنامه هسته‌ای ایران فراهم کند، رضایت کشورهای منطقه و بهبود نسبی اوضاع امنیتی در خلیج‌فارس از نکات مهم برای ادامه گفت‌وگوهای کشورهای مذاکره‌کننده با ایران است.بنابراین درصورتی‌که این تحلیل به حقیقت نزدیک‌تر باشد، باید گفت که آمریکا، یا بهتر  است که بگوییم جو بایدن، رئیس‌جمهوری این کشور حل‌وفصل مناقشات منطقه را به چین واگذار کرده است.در کل برگزاری مذاکرات یا نشست‌های مختلف بین سران کشورهای منطقه امری طبیعی و ضروری است حتی اگر عربستان سعودی باشد. همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند بنای جمهوری اسلامی ایران، ارتباط با کشورهای جهان است و ما فقط اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسیم.در حال حاضر برگزاری مذاکرات بین ایران و عربستان همزمان‌ با نشست‌های کمیسیون مشترک برجام می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد. پیشبرد مباحثی برای جلوگیری از آشوب‌های منطقه‌ای بسیار ضروری و همگام شدن آن با مذاکرات وین نشان از خواست کشورهای تحت امر آمریکا برای به ثبات رساندن مباحث دیپلماتیک است.