جوش شیرین یا بی کربنات سدیم یک ترکیب بسیار پرکاربرد است که موجب حجیم شدن و پف کردن غذاهای پخته شده می شود. نام IUPAC جوش شیرین، کربنات هیدروژن سدیم با فرمول شیمیایی NaHCO3 است. این ترکیب یک نمک معدنی متشکل از کاتیون سدیم (Na+) و آنیون بی کربنات (HCO3-) است.

جوش شیرین چیست؟

جوش شیرین یک جامد سفید با ظاهری کریستالی است که به شکل پودر با دانه های ریز نیز فروخته می شود. حجم و میزان خلوص از عوامل مهم تعیین قیمت جوش شیرین هستند.

جوش شیرین کمی شور است و به طور تقریبی دارای خاصیت قلیایی است. ترکیبات معدنی حاوی این نمک در چشمه های آب شور و چشمه های معدنی یافت می شود. جوش شیرین در گرید خوراکی، صنعتی و آزمایشگاهی در بازار مواد شیمیایی معامله می شود. گرید دارویی بیکربنات سدیم اغلب به عنوان گرید خوراکی در نظر گرفته می شود.

قرن‌ها است که از بیکربنات سدیم به عنوان خمیرمایه استفاده می ‌شود. این ترکیب علاوه بر پخت و پز، خواص درمانی نیز دارد. بی کربنات سدیم می تواند اسید معده را خنثی کند. به همین دلیل در نقش یک آنتی اسید به تسکین سوء هاضمه، سوزش سر دل و رفلاکس اسیدی کمک می کند.

البته باید دقت شود قبل از استفاده از جوش شیرین به عنوان یک آنتی اسید، حتما با پزشک خود مشورت کنید زیرا می تواند با بسیاری از داروها تداخل منفی داشته باشد.

خواص جوش شیرین (بی کربنات سدیم)

• نام آیوپاک: بی کربنات سدیم
• نام آیوپاک به انگلیسی: Sodium bicarbonate
• فرمول شیمیایی: NaHCO3
• نقطه جوش: این ماده نمی‌جوشد و در اثر گرمای زیاد تجزیه می‌گردد.
• انحلال پذیری: ۱۰ گرم از بی کربنات سدیم (جوش شیرین) در ۱۰۰ گرم آب با دمای معمولی حل می‌گردد.
• مشخصات ظاهری: پودری و سفید رنگ
• مصارف: خوراکی و صنعتی

کاربرد جوش شیرین در آشپزی

جوش شیرین که در جهان شیمی به نام بی کربنات سودا نیز شناخته می شود. هنگامی که این ماده گرم شود، CO2 از دست می دهد و در واقع این CO2 است که منجر به تولید حباب می شود. حباب ها نیز با ساخت کانال منجر به بافت سبک و کرکی در محصولات پخته می شود.

جوش شیرین یک ماده جدایی ناپذیر در تهیه نان شیرینی و چوب شور نرم است. افزودن جوش شیرین به آب و جوشاندن خمیر برای چند دقیقه قبل از پخت، بافت جویدنی موردنظر را در این خوراکی ها ایجاد می کند.

شما می توانید کمی جوش شیرین را به یک قابلمه لوبیا اضافه کنید تا سریع تر بپزد یا مقداری از آن را روی استیک بمالید تا قبل از طبخ نرم شود.

پختن سیب زمینی در آب همراه با جوش شیرین نیز می تواند بافت سیب زمینی را پس از پخت فوق العاده ترد کند.

استفاده از جوش شیرین برای نظافت

جوش شیرین همچنین می تواند به عنوان یک عامل پاک کننده استفاده شود. این ترکیب برای تمیز کردن قابلمه ها و ماهیتابه ها، از بین بردن لکه ها و تمیز کردن فرش ها عالی است. برای ساخت یک پاک کننده غیر سمی، جوش شیرین را با سرکه و آب مخلوط کنید و روی سطوح مختلف اسپری کنید. برای مناطقی که می ‌توانید آن را به طور کامل با آب بشویید، جوش شیرین را با مایع ظرف‌ شویی مخلوط کنید تا یک پاک‌ کننده کف ‌آلود با خاصیت چربی زدایی ایجاد شود.

تمیز کردن یخچال و ماکروفر با جوش شیرین

جوش شیرین را می توان برای تمیز کردن قسمت های داخلی فریزر، یخچال و مایکروفر استفاده کرد. از آنجایی که جوش شیرین، آب و سرکه مواد کمکی طبیعی برای تمیز کردن هستند، هیچ خطری برای آلوده شدن مواد غذایی داخل یخچال وجود ندارد.

برای کسب بهترین نتیجه، تمام محتویات یخچال را خالی کنید. سپس در یک سطل، آب تمیز بریزید و نصف فنجان جوش شیرین و نصف فنجان سرکه سفید به آن اضافه کنید. پارچه تمیزی را در محلول آغشته کنید و از آن برای پاک کردن آلودگی های چسبنده و کثیف داخل یخچال استفاده نمایید.

کاربرد جوش شیرین در صنایع غذایی

جوش شیرین در صنایع غذایی می تواند به عنوان بافر pH استفاده شود. به بیان دیگر این می تواند pH مواد غذایی را تنظیم و حفظ کند. بیشتر محصولات غذایی مثل انواع رشته فرنگی آماده پخت و همچنین نوشیدنی های انرژی زا و قهوه یا چای آماده حاوی این ترکیب هستند.

سایر کاربردهای جوش شیرین

کپسول های مبارزه با آتش خشک که در خانه ها و مشاغل مورد استفاده قرار می گیرند، دارای بی کربنات سدیم برای مقابله با آتش سوزی ناشی از جریان الکتریکی هستند.

جوش شیرین می تواند به عنوان افزودنی در خوراک دام و طیور استفاده شود. بی کربنات سدیم به عنوان مکمل خوراک دام به ویژه به عنوان عامل بافر کننده دستگاه گوارش در دامپروری استفاده می شود.

ایمنی جوش شیرین

جوش شیرین باعث تحریک چشم و پوست می شود. اگر از طریق پوست جذب شود، می تواند مضر باشد.

در صورت بلع تصادفی، مضر خواهد بود. البته تاثیر اصلی آن تحریک دستگاه هوایی است.

آسیب های مزمن به دلیل تماس طولانی مدت با این ماده معدنی شامل آسیب کبد و کلیه است.

کربنات هیدروژن سدیم هنگام گرم شدن تجزیه می شود. این ترکیب در آب و هوای مرطوب با آب نیز تجزیه خواهد شد. دمای بیش از 50 درجه سانتی گراد (122 درجه فارنهایت) و آب و هوای مرطوب فاکتورهای نامناسب برای نگهداری این ترکیب هستند.

بی کربنات سدیم با سایر مواد مانند فاکتورهای اکسید کننده قوی، اسیدها، فسفات مونو آمونیوم، آلیاژ سدیم و پتاسیم ناسازگار است. محصولات خطرناک حاصل از این ترکیب شامل مونوکسید کربن و دی اکسید کربن است.

شرایط نگهداری جوش شیرین

محیط برای نگهداری بسته ها و کیسه های بی کربنات سدیم باید دارای تهویه مناسب باشد. تولید گرد و غبار و جمع آوری این ماده را به حداقل برسانید. مراقب باشید که این ترکیب با چشم و پوست شما در تماس نباشد و اگر روی لباس شما جمع شده است، سریع لباس خود را تغییر داده و بشویید. بسته های بی کربنات سدیم باید در مکان خشک و خنک نگه داشته شوند و درب ظرف به طور محکم بسته شود.

احتیاط در مصرف جوش شیرین

• از مصرف جوش شیرین در مقادیر زیاد اجتناب شود
• گرد و غبار حاصل از این ماده در هوا موجب سرفه و تحریک دستگاه تنفسی می ‌شود
• این ماده ممکن است تحریکات پوستی و چشمی ایجاد کند
• در صورت استفاده از داروی خاص با پزشک معالج برای مصرف جوش شیرین مشورت کنید
• تاثیر بر اعصاب مرکزی مانند ایجاد تغییر در سطح هوشیاری و لرزش
• تاثیرات قلبی- عروقی مانند تشدید نارسایی قلبی
• تاثیرات ادراری-تناسلی: ایجاد سنگ کلیه
• عوارض موضعی: درد و نکروز بافت پس از تزریق وریدی